İnkılap tarihi kronoloji

İNKÎLAP TARİHİ AYRINTILI KRONOLOJİSİ
SIRA NO	OLAY	GÜN	AY	YIL	TÜRÜ	İLGİLİ KİŞİ VE DEVLETLER	SEBEBİ	SONUCU	TARİHİ ÖNEMİ
1	TRABLUSGARP SAVAŞI			1911	SAVAŞ	İTALYA -OSMANLI İMP.	İtalya'nın sömürge arayışı	1.Balkan savaşı çıkması üzerine 1912 Uşi ant. İmzalandı.Trablus ve Bingazi kaybedildi	Osm. Kuzey Afrika'daki son toprağını kaybetti
2	BALKAN SAVAŞLARI			1.B=1912 2.B=1913	SAVAŞ	1.BALK.:BULG.,YUN.,SIRB.KARADAĞ X  OSMANLI 2.BALK.:YUN.,SIRB.KARADAĞ X OSMANLI X BULG.	1-)RUSYA'nın panslavizm politikası ve milliyetçilik 2.Balkan ise1.de Bulgaristan'ın fazla toprak alması	1.Balkan Savaşı'ndan sonra 1913 Londra ant.imzalandı. 2. Balkan Savaşı'dan sonra Edirne,Kırklareli geri alındı.	Ege Adaları Yunanistan'a bırakıldı.Arnavutluk 1.Balkan sırasında Balkanlarda Osmanlı'dan ayrılan son devlet...
3	I.DÜNYA SAVAŞI			1914-1918	SAVAŞ	İtilaf:İng.,Fran.Rus.,Sırb. İttifak:Alm.,Avust-Macar.,Osmanlı	Hammadde ve Pazar arayışı rekabeti(ekonomik.) Alsas Loren bölge sorunu,Rusya'nın sıcak denizlere inme isteği…	İttifak devletleri yenildi.Cemiyti Akvam kuruldu.Wilson ilkeleri yayınlandı.Mondros… imzalandı.	Bütün dünyayı etkileyen ilk savaştır.
4	BREST LİTOWSK ANTLAŞMASI	3	MART	1918	ATEŞKES	Sovyet Rusya ve İttifak devletleri	1878 Berlin Antlaşmasında kaybedilen yerler Kars,Ardahan,ve Batum geri alındı.Rusya'da Çarlık rejimi yıkıldı ve Sovyet Rusya kuruldu.
5	WİLSON İLKELERİ	8	OCAK	1918	İLKE	ABD başkanı	Savaş sonrası düzeni ve barışı sağlamak.	İtilaf Devletleri madddelerden işlerine gelenleri uyguladılar.	Osm.Devleti topraklarında azınlıklara devlet kurma hakkını gündeme getiren ilk belgedir.
6	MONDROS MÜTAREKESİ	30	EKİM	1918	ATEŞKES	Osmanlı -İtilâf Devletleri	Osmanlı Devleti'nin I.Dünya Savaşı'nda yenilmesi	İngiltere Musulu işgal etti.(İlk işgal) Urfa,Antep Maraş da işgal edildi.İşgallere karşı direniş cemiyetleri oluşturuldu.	Osmanlı Devleti fiilen sona erdi.
7	İSTANBUL'UN FİİLEN İŞGALİ	13	KASIM	1918	İŞGAL	İngilter Musul'u ,Fransa Adana ve çevresini,İtalya ise Antalya ve Konya çevresini şgal etti.	Mondros'un 7.maddesine dayanark işgaller başladı.	Mondros'un en tehlikeli maddeleri 7. ve 24.maddeleridir.
8	PARİS BARIŞ KONFERANSI ¯	18	OCAK	1919	KONFERANS	Galip İtilaf Devletleri ile Mağlup İttifak Devletleri arasında yapılmıştır.	Barış antlaşmalarını ve maddelerini belirlemek.	Manda ve Himaye fikri illk olarak Paris Barış konferansında ortaya atıldı.Sonrasında İzmir Yunanlılar tarafından ilk olarak işgal edildi.	İtilaf devletleri arasında ilk kez ikilik çıktı. (italya-Yunanistan olayı)
9	İZMİR'İN YUNANLILARCA İŞGALİ ¯	15	MAYIS	1919	İŞGAL	Yunanlılar X Türkler	Paris Barış Konferansında alınan kararlar	Kuva-i Milliye doğmuştur.Reddi İlhak Cemiyetleri kuruldu.
10	AMİRAL BRİSTOL RAPORU	13	EKİM	1919	RAPOR	Amerikalı amiral: Amiral Bristol.	Nüfüs çoğunluğunun kimlerde olduğunu ve bölgede yapılan haksızlıkları görmek.	Nüfüs çoğunluğu Türklerdedir.İzmir'in işgali haksızdır. ABD kandırıldığını görüp Monroe Doktrini'ni uyguladı.	Kurtuluş Savaşı'nın haklılığını kanıtlayan ilk belgedir.
11	M.KEMAL'İN SAMSUN'A ÇIKMASI	16-19 MAYIS 1919			Kurtuluş Savaşı nın başlaması	Mustafa Kemal →Rumları 9.ordu müfettişi olarak denetlemek…
12	HAVZA GENELGESİ	28	MAYIS	1919	GENELGE	M.KEMAL	Halkı işgallere karşı uyandırmak,bilinçlendirmek.İşgallleri protesto etmek.	İlk önce Havza'da,İstanbul ve birçok bölgede işgaller protesto edildi mitingler düzenlendi.	Mustafa Kemal İstanbul'a çağrılır.Ulusal bilinç olgunlaşmıştır.
13	AMASYA GENELGESİ	22	HAZİRAN	1919	GENELGE	M.KEMAL,ALİ FUAT CEBESOY,KAZIM KARABEKİR,(Milli birlik için çağrı yapılmıştır.)	M.Kemal geri çağrılması üzerine 7-8 Temmuz'da komutanlık görevinden  istifa etti	Sivas kongresine davet vardır.Ulusal egemenlikten ilk defa bahsedilmiştir.	Kurtuluş savaşının amacının,gerekçesinin ve yönteminin ,temsil heyetinden ilk defa bahsedildiği genelgedir.
14	ERZURUM KONGRESİ	23→ 7→	TEMMUZ AĞUSTOS	1919	KONGRE	M.Kemal ve15.Kolordu komutanı Kazım Karabekir	Cumhuriyet rejiminin ana ilkesi belirlendi.Misaki milliye öncülük etti.	Ulusal mücadelenin temel programı hazırlandı.Toplanış amacı bölgesel kararları ise ulusaldır.	İlk kez yeni bir devlet kurma fikrinden bahsedildi. Manda ve himaye fikri ilk kez reddedildi.
15	BALIKESİR KONGRESİ	26 30	TEMMUZ	1919	KONGRE	Muhittin Çarıklı Bey merkez heyeti başkanı seçildi.	Vatanı kurtarmak.	Kurtuluş savasının ilk cephesi olan batı cephesi açıldı. Herkes askerlikle yükümlüydü.	Batı Anadolu Redd-i İlhak cemiyetlerinin düzenlediği ilk büyük kongredir.
16	ALAŞEHİR KONGRESİ	16 25	AĞUSTOS	1919	KONGRE	Başkan Muhittin Bey	Vatanı kurtarmak.	Karar:İzmir'i kurtarmak için gerekirse itilaf devletleri ile hareket edilmelidir.	Balıkesir Kongresi kararları onaylanmıştır.
17	NAZİLLİ KONGRESİ	6 9	EYLÜL	1919	KONGRE	Güneybatı Anadolu kesimi Aydın,Denizli,Muğla, Antalya,Burdur'u temsil eden kongredir.	Vatanı kurtarmak.
18	SİVAS KONGRESİ	4 11	EYLÜL	1919	KONGRE	Yurdun her yerinden delegeler geldi.	Amasya genelgesinde toplanması istendi. Manda fikri ve Erzurum kararları	ARMCH birleşimi,Temsil Heyeti vatanı temsil eder. İrade-i Milliye gazetesi.Mebusan meclisi toplanmalıdır.	Tümüyle Millidir.Temsil heyeti yürütme gücünü ilk kez kullandı.Damat Ferit istifa ettirildi.
19	AMASYA GÖRÜŞMELERİ	20 22	EKİM	1919	GÖRÜŞME	SALİH PAŞA - M.KEMAL,RAUF ORBAY (İST.HÜK)       BEKİR SAMİ BEY.	Ali Rıza Paşanın iyi geçinme niyetiyle görüşme istemesi.	İstanbul Hükümeti meclisin toplanması konusundaki konulara sıcak değil.	Temsil heyeti ilk kez İstanbul Hükümetince tanınmıştır.(Hukuken)
20	ANKARA'NIN MİLLİ MÜCADELENİN MERKEZİ OLMASI	27	ARALIK	1919	MERKEZ	ATATÜRK
21	TEMSİL HEYETİ'NİN ANKARA'YA GELİŞİ	27	ARALIK	1919	MERKEZ		Coğrafi Konumu	Batı cephesine yakınlığı	Ulaşım ve Haberleşme
22	SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ'NİN TOPLANMASI	12	OCAK	1920	MECLİS		M.KEMAL kendisinin başkan seçilmesini istemiştir.	M.KEMAL başkan seçilmemiştir.Müdafai Hukuk kazandı.Felahi vatan grubu oluşturuldu.	Misakı Milli kararları kabul ve ilan edildi.
23	MİSAK-I MİLLİ	28	OCAK	1920	MİLLİ SINIRLAR		Sınırları tesbit etmek;Sivas ve Erzurum kongrelerine dayanır.	Damat Ferit yeniden kurulur.İstanbul itilaf devletlerince  işgal edilir.	Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nce  belirlenip ilk TBMM 'ce kabul edilmiştir.
24	İSTANBUL'UN   İŞGALİ ( 2.)	16	MART	1920	İŞGAL	İtilaf Devletleri, Meclisi dağıtıp,sürgüne gönderir.	Misak-ı milli kararları	Osmanlı devleti birkez daha fiilen sona ermiştir
25	İLK TBMM 'NİN AÇILMASI	23	NİSAN	1920	MECLİS	Sinop Mebusu Şerif Bey Başkanlığında.Son Osmanlı Mebusan Meclisi üyeleri.	İstanbulun işgali ile Son Osmanlı Mebusan Mebusan Meclisinin dağıtılması.	Yeni bir hükümet kurmak zorunludur. Yasma,yürütme yetkileri meclisindir.	İhtilalidir.Tek İnklap Saltanatın kaldırılması.TBMM 'nin üzerinde hiçbir güç yoktur.Yargıyı da kullanır.
26	HIYANET-İ VATANİYE KANUNU	29	NİSAN	1920	KANUN
27	SEVRES BARIŞ ANTLAŞMASI	10	AĞUSTOS	1920	ÖLÜ ANTLAŞMA	Şartları San Remo görüşmelerinde kondu. İtilaf Devletleri -İstanbul	Osmanlıyı paylaşmak	Mebusan Meclisi kapatıldığı için onaylanmamıştır.	Sevr yerine Lozan imzalandı.
28	İSTİKLAL MAHKEMELERİ KURULDU	11	EYLÜL	1920	MAHKEME	Üyeleri Milletvekili idi.			TBMM yargı gücünü kullanmıştır.
29	DOĞU CEPHESİNİN AÇILMASI	24	EYLÜL	1920	SAVAŞ	KAZIM KARABEKİR			İlk kapanan cephe Doğu cephesidir. Buradakiler Batıya kaydırıldı
30	GÜMRÜ ANTLAŞMASI	3	ARALIK	1920	ANTLAŞMA	KAZIM KARABEKİR - ERMENİLER	Doğu cephesindeki başarılı sonuçlardan ötürü barış istendi.	Çıldır Gölü,Aras Nehri sınır olacak.Misak-ı Milli kısmen gerçekleşti.	TBMM 'nin ilk siyasi askeri ve zaferidir. Sevrin geçersizliği ilk kez belirtilmiştir.
31	1.İNÖNÜ SAVAŞI	6 10	OCAK	1921	ZAFER	İnönü ile Çerkez Ethemin isyanından yararlanan yunan birlikleri	Yunanlılar Sevri TBMM 'ye kabul ettirmek ve Milli Mücadeleyi sonlandırmak için.	Düzenli ordu çalışmaları sona erdi.	TBMM ' nin kurduğu düzenli ordunun ilk zaferidir.
32	TEŞKİLATI ESASİYE	20	OCAK	1921	ANAYASA	1.TBMM kabul etmiştir.	1. İnönü (Askeri zafer) sonucudur.	Tüm yetki meclisindir anayasadan çok ihtilale benzer.Meclis hükümeti vardır.	Laik nitelikte değildir.Yürütme, yasama TBMM 'de toplandı.
33	LONDRA KONFERANSI	23 12	ŞUBAT MART	1921	KONFERANS	İTALYA -FRANSA - TÜRKİYE	(Düşmanlar) Sevri kabul ettirmek (Türkler) Misakı Milliyi duyurmak.	İtilaf Devletleri arasında görüş ayrılığı çıktı. Yunanistana taarruz emri verildi.	TBMM 'nin varlığı İtilaf Devletleri tarafından resmen tanındı.

8. sınıf/AYHN
1. Kuva-yi Milliye işgallere karşı halkın oluşturduğu direniş birlikleridir. Kuva-yi Milliye aşağıdakilerden hangisiyle ortadan kalkmıştır?

A) TBMM'nin açılmasıyla
B) Temsil heyetinin kurulmasıyla
C) Düzenli ordunun kurulmasıyla
D) Misak-i Milli'nin kabulüyle

2. Mondros Ateşkes antlaşmasından sonra Fransızlar aşağıdaki hangi yöremizi işgal etmişlerdir?

A) Adana
B) İzmir
C) Antalya
D) İzmit

3. Aşağıdaki hangi savaş Yunanlılar ile kurtuluş savaşı içerisinde yaptığımız savaşlardan biri değildir?

A) Kütahya-Eskişehir Muharebesi
B) I İnönü Muharebesi
C) Sakarya Meydan Muharebesi
D) Çanakkale Savaşı

4. Mustafa Kemal hangi gelişme sonucu TBMM tarafından 5 Ağustos 1921'de baş komutan seçilmiştir?

A) II. İnönü savaşının kazanılması
B) Kütahya-Eskişehir muharebelerimizden ordumuzun Sakarya'nın doğusuna kadar geri çekilmesi
C) Büyük taarruz ve baş komutanlık meydan savaşını kazanması
D) Lozan barışının imzalanması

5. Aşağıdakilerden hangisi Sakarya Savaşı'nın sonuçlarından biri değildir?

A) Yunan taarruz gücünün kırılması
B) Türk ordusunun II. Viyana Kuşatmasından beri süren geri çekilmesinin sona ermesi
C) Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşmasının imzalanması
D) Fransa ile Ankara Antlaşmasının imzalanması

6. TBMM'nin uluslar arası alanda hukuken tanınması hangi gelişme ile gerçekleşmiştir?

A) Londra Konferansı
B) Lozan Antlaşması
C) Amasya Görüşmesi
D) Sevr Antlaşması

7. Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir hükmü ilk kez aşağıdaki anayasalardan hangisinde yer almıştır?

A) 1921 Anayasası
B) 1876 Anayasası
C) 1924 Anayasası
D) 1982 Anayasası

8. Muharebeler döneminde yunanlıların yaptığı her saldırının amacı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Anadolu'daki Rumların haklarını savunmak
B) Sevr Antlaşmasının uygulanmasını sağlamak
C) Ege Denizine hakim olmak
D) Trakya Bölgesini işgal etmek

9. I. İnönü Muharebesi sırasında Türk ordusunu zor duruma düşüren isyan aşağıdakilerden hangisidir?

A) Demirci Mehmet Efe İsyanı
B) Pontus Rum Ayaklanması
C) Şeyh Eşref Ayaklanması
D) Çerkez Ethem Ayaklanması

10. Kurtuluş Savaşı sırasında imzalanan Ateşkes ve Barış antlaşmaları hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A) Mondros-Sevr
B) Mudanya-Sevr
C) Mudanya-Lozan
D) Mondros-Lozan

6. sınıf ipek yolunda Türkler KONU ÖZETİ

6.SINIF İPEK YOLUNDA TÜRKLER (İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ) KONU ÖZETİ

TÜRKLERİN İSLAMİYETE GİRİŞİ

751 Talaş Savaşı, Türklerin İslam Dinini seçmesinde büyük bir rol oynamıştır. Savaşından sonra İslam ordularında ve halife hizmetlerinde Türkler önemli gör getirilmiştir. Türklerin İslam Dinini seçmesindeki bir diğer neden ise Gök tanrı inancı ile İslamiyet’in birbirine benzerlik göstermesidir. Bu benzerlikler;

1) Türklerin, İslamiyet gibi tek tanrı inancını daha önceden de benimsemiş olmaları,

2)  İki inançta da ahiret anlayışının olması,

3) Türklerdeki fetih anlayışıyla, İslamiyet'teki cihat anlayışının birbirine benzemesi

4) Türklerde de kurban adama anlayışının bulunması,

5) Türk örf, gelenek ve ahlaki değerlerinin İslam Dini ile paralellik göstermesidir.

Türkler İslam Dinini kabul ettikten sonra;

■ İslam Dünyasının koruyuculuğunu üstlenmişler,

■ İslamiyet'in yayılmasında etkili olmuşlar,

■ Bilim ve sanatın her dalında önemli eserler yaratarak, Türk İslam Medeniyeti’nin ilermesine katkıda bulunmuşlardır.

KARAHANLILAR (840-1212)

■  Uygur Devleti yıkıldıktan sonra 840-1212 tarihleri arasın¬da, Türkistan ve Maveraünnehir'de kurulan ilk Müslüman Türk devletidir.

■  Karahanlılar; Kartuk, Çiğil, Basmil, Yağma ve diğer Türk boylarından meydana gelmiştir.

■ Bilge Kül Kadir Han tarafından kurulmuştur.

■  Satuk Buğra Han döneminde İslamiyet hızla yayılmış ve İslamiyet resmi din haline gelmiştir.

■ Karahanlılar, halkının tamamı Türk olan bir bölgede kurulduğu için resmi dili, konuş¬ma dili ve edebi dili Türkçedir. Bu sayede yeni bir Türk-İslam kültürü ve edebiyatı doğ¬muştur.

■  Yusuf Kadir Han'ın ölümünde sonra oğulları arasında çıkan taht kavgaları sonucunda  ülke Doğu ve Batı Karahanlı lar olmak üzere ikiye ayrıldı.

■  Doğu Karahanlılar 1211'de Karahitaylar tarafından, Batı Karahanlılar ise 1212 oe Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır.

Karahanlıların Önemli Özellikleri

•     İslamiyeti kabul eden ilk Türk devletidir.

•   Karahanlılar İslamiyeti kabul etmekle bir¬likte Türklük bilincini kaybetmediler ve millî ben¬liklerini korudular.

•   Türkçeyi resmî dil olarak kabul ederek, Türkçenin gelişmesine katkıda bulundular.

•   Türk - islam kültürünün temellerini atarak, bu alanda ilk yazılı eserleri verdiler.

DEĞERLİ MİRAS

Kaşgarlı Mahmut (1008 -1075)

      İslamiyet'in kabulünden sonraki dönem¬lerde Türkçenin en büyük savunucusu ve Türk milliyetçiliğin ilk temsilcisi olan Kaşgarlı Mahmut, Doğu Türkistan'nın Kaşgar şehrinde doğ¬du.

     Divan-ı Lügâti't - Türk yabancılara Türk¬çeyi öğretmek amacıyla 1073 -1077 tarihleri ara¬sında Bağdat'ta yazılmış bir sözlüktür. Eser, Türk dilini Araplara tanıtmak amacıyla yazıldığından, Arapça olarak kaleme alınmıştır. İçinde pek çok Türkçe deyim, şiir, atasözü yer almaktadır. Türk sözcüğünün kuvvet, güç, kudret anlamı taşıdığını bize bildiren ilk kişi Kaşgarlı Mahmut'tur.

                                               GAZNELİLER (963-1183)

•   Gazne Devleti, Afganistan'ın Gazne şehrinde kurulmuştur.

•   Kurucusu Alp Tekin'dir.

•   Gazneliler en parlak dönemini Sultan Mahmut döneminde yaşamıştır.  Sultan Mahmut,  İslamiyet'i yaymak için Hindistan'a 17 sefer düzenlemiştir.

•   Sultan Mahmut'tan sonra yerine Sultan Mesut geçmiştir

•   Sultan Mesut, Selçuklularla Dandanakan Savaşı'nı' yapmış ve devlet yıkılma sürecine girmiştir.

■ Gazne Devletinde, Sultan Mesut'un ölümünden sonra iç karışıklıklar yaşanmış ve devlet Gurlular tarafından yıkılmıştır.

Gaznelilerin Özellikleri

•   Egemenlikleri altına aldıkları bölgede farklı milletlerin bulunması Gaznelilerin yıkılma¬sında etkili oldu.

•   Arapların ve İranlıların etkisinde kaldılar. Resmî yazışmalarda Arapçayı, sarayda Türkçeyi, edebiyat dili olarak Farsçayı kullandılar.

•   Çok uluslu yapıya sahip oldukları için mil¬lî birliği sağlayamadılar.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ(1038-1157)

   Tuğrul ve Çağrı beyleri tarafından kurulan devlet, adını dedeleri Selçuk Bey'den almıştır.

   1038’deTuğrul Bey Nişabur şehrinde kendi adına hutbe okutup para bastırmıştır. Böylece Büyük Selçuklu Devleti kurulmuştur.

   Selçuklular, Gaznelilerle  1040’da yaptıkları  Dandanakan Savaşı’nı  kazanmış ve Gazne Devleti, Selçuklu egemenliği altına girmiştir.

   Dandanakan Savaşı'ndan sonra Anadolu'ya yönelen Selçuklular, Bizans'la savaşmışlardır. 1048’de gerçekleşen Pasinler Savaşı, Selçukluların Bizans'a karşı kazandığı ilk zaferdir.

   Tuğrul Bey, 1055 yılında Büveyhioğullan'nın baskısı altında kalan Abbasi Halifesi'ne yardım etmiş ve onu kurtarmıştır. Bunun üzerine Halife, Tuğrul Bey'e "Doğunun ve Batı'nın Sultanı" ünvanını vermiştir. Tuğrul Bey'den sonra yerine Çağrı Bey'in oğlu Alparslan geçmiştir.

   Alparslan döneminde Selçukluların Doğu Anadolu'da etkili olmaları üzerine Bizans İmparatoru Romenos Diogenes, hazırlamış olduğu ordusuyla Selçukluların üzerine yürümüştür. 1071 yılında Malazgirt Ovası'nda yapılan savaşta Selçuklular çok büyük bir zafer kazanmıştır. Malazgirt Savaşı’nın kazanılmasında Bizans ordusunda paralı askerlik yapan Peçenek ve Oğuz Türkleri'nin Selçuklu tarafına geçmeleri etkili olmuştur. Malazgirt Savaşı sonucunda

•   Anadolu'nun kapıları Türkler'e açılmış

•   Anadolu'nun Türkleşmesi ve İslamlaşması başlamış

•   Bizans'ın  savunma gücü kırılmış ,

•   Anadolu'da ilk Türk beylikleri Alparslan’ın komutanları tarafından kurulmuştur.

 Alparslan'ın ölümünden sonra yerine oğlu Melikşah geçmiştir.

   Melikşah dönemi devletin en geniş sınırlara ulaştığı, kültür-uygarlık seviyesi bakımından en üst düzeye eriştiği dönemdir. Dönemin ünlü veziri Nizamülmülk devlet teşkilatlanması alanında önemli çalışmalar yapmıştır. Kurduğu Nizamiye Medreseleri ile eğitimi geliştirmiş, "Siyasetname" adlı eserinde ise devlet yönetimi ile ilgili bil¬giler vermiştir.

   Melikşah 1092 yılında ölmüştür. Ölümünden sonra devlette sürekli taht kavgaları olmuştur. Bu şekilde zayıflayan devlet, 1141 yılında yapılan Katvan Savaşı'nın kaybedilmesiyle yıkılış süreci¬ne girmiştir. Bu dönemde devleti ayakta tutmaya çalışan Sultan Sencer'in 1157 yılında ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti yıkılmıştır.

Büyük Selçuklu Veziri Nizamülmülk (1018- 1092)

 ■ Asıl adı, Ebu Ali Hasan'dır.  Babası Ali,  o dönemde | oğluna, çağın en ileri bilgin kişilerini öğretmen olarak tuttu, iyi bir eğitim almasını sağladı.

  ■ İlk görevi, babası ile birlikte gittiği Gazne Devleti'nde olmuştur. -  

  ■ Bu sırada, Gazne Türk Devleti ile Büyük Selçuklu Devleti arasında Dandanakan Savaşı (1040) patlak verdi.

■ Savaşta Büyük Selçuklular üstün geldiklerinden,  Horasan düştü. Hasan ile babası Ali, Gazne'ye çekilmek zorunda kaldılar.  Fakat birkaç yıl sonra, Horasan'a döndü ve Selçukluların hizmetine girdi. Selçuklu hükümdarı Tuğrul Bey, Hasan'a, iç yönetimde önemli görevler verdi.  Alparslan döneminde vezirlik görevine getirildi.

■ Kendisine Abbasi Halifesi Kaim bi - Emrillah tarafından Nizamülmülk lakabı verildi.

■ Nizamülmülk, Malazgirt Savaşı hariç bütün savaşlara hükümdarla katılarak yalnız iyi bir bürokrat olmayıp, iyi bir asker olduğunu da ispatlamıştır.

■ 1092'de öldürülen Nizamülmülk, 29 yıl süren vezirliği sırasında ülkeyi refah ve huzura kavuşturmuş, "Siyasetname" adıyla, yazdığı eserle, modern devlet yönetiminin nasıl yapılması gerektiğini,   zamanındaki ve sonraki hükümdarlara ve bürokratlara örneklerle anlatmıştır.

TÜRK-İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI

Devlet Yönetimi

            Karahanlılar İslamiyet'i resmi din olarak benim¬semiş ama devlet yönetiminde İslamiyet öncesi Türk devletlerinde görülen özelliklen sürdür¬müşlerdir. Kut anlayışı, devletin hanedanın ortak malı olması, ikili yönetim gibi uygulamaları devam ettirmişlerdir. Hükümdarlar unvan olarak Han, Hakan ve Kağan'ı kullanmışlardır.

            Gazneliler'de, İslamiyet'le birlikte Arap kültürü ile bir etkileşim yaşanmıştır. Gazneliler "sultan" un¬vanını kullanmaya başlamış; hükümdarlar hakimi¬yetlerini Abbasi halifesine onaylatmışlardır.

             Büyük Selçuklu Devleti de Arap ve Fars (İran) et¬kisinde kalmıştır. Selçuklu hükümdarları ailelerinin erkek üyelerini yani melikleri ülke yönetiminde tecrübe kazanmaları için, ülkenin çeşitli bölgeleri¬ne yönetici olarak göndermişlerdir. Melikleri gön¬derirken yanlarına da her bakımdan tecrübeli "Atabey" denilen kişileri görevlendirmişlerdir.

              Devlet yönetiminde önemli işlerin görü¬şüldüğü divan oluşturulmuş ve bu divan hüküm¬dara danışmanlık yapmıştır.

        Ordu Sistemi

•   İlk Müslüman Türk devletlerinde ordu sis¬temleri birbirine benzerdi. Ordu düzenli ve disip¬linliydi.

•    İlk Türk - İslam devletlerinin ordularını bü¬yük ölçüde Türkler oluştururdu. Karahanlıların Karluk, Yağma ve Çiğil Türklerinden oluşan güç¬lü bir orduları vardı.

•   Gazne ordusu; köleler, düzenli birlikler, eyalet askerleri, ücretli askerler ve gönüllülerden oluşurdu. Gazne ordusunda başka uluslardan as¬kerler de bulunurdu. Çoğunlukla atlı birliklerden oluşan Gazne ordusunda, filler de kullanılırdı.

•    Büyük Selçuklu ordusu; merkez ordusu, hassa ordusu, ikta askerleri, Türkmenler, bağlı devletlerin ve beyliklerin askerlerinden oluşuyordu

•   Büyük Selçuklu Devleti'nde askerî sistem toprağa bağlı olarak düzenlenmiştir. Ülke toprak¬ları vergi gelirlerine göre ikta adı verilen bölümle¬re ayrılmış ve bu topraklar komutanlara hizmetle¬ri karşılığında belli bir süre ile verilmiştir. İkta sistemi ile;

           • Devletin hazinesine yük olunmadan, dü¬zenli bir ordunun kurulması sağlanmıştır.

           • Bulundukları bölgelerin güvenlikleri, ikta sahiplerinin yetiştirdiği askerler tarafından sağ¬lanmıştır.

            • Toprağa dayalı köle sisteminin oluşması önlenmiştir.

           • Üretimde süreklilik ve artış sağlanmıştır.

•   İkta sisteminde toprak üzerinde üretim yapan çiftçi, vergisini o bölgeye gönderilen komu¬tana verirdi. Komutan da verginin bir kısmıyla geçi¬mini sağlar, bir kısmıyla da orduya atlı asker yetiş¬tirirdi. Böylece devlet hazineden masraf yapmaksı¬zın her zaman hazır bir orduya sahip olurdu.

         Sosyal ve Ekonomik Hayat

•   İlk Müslüman Türk devletlerinde halk ge¬nellikle geleneklerine bağlı bir yaşam sürüyordu. İslam dinî ile uyuşmayan âdetler kaldırıldı.

•   Türk töresi halkın yaşamında belirleyici oldu. Türk olmayan uluslar devletin hoşgörüsü sebebiyle kendi kültürlerini devam ettirebildi.

•   Toplum içerisinde sosyal sınıf ayrımları yoktu. Ancak meslek grupları kendi aralarında çe¬şitli teşkilatlar kurmuşlardı. Lonca adı verilen bu teşkilatlarda aynı mesleği yapanlar kendi arala¬rında birlik kurarak bir denetim mekanizması oluşturmuşlardır.

•   Halkın büyük bir kısmı yarı göçebe oldu¬ğu için ekonominin temelini hayvancılık ve tarım oluştururdu. Şehirde oturanlar ise devlet memur¬lukları ve ticari işlerle uğraşırdı. Doğudan gelen ti¬caret yollarının hâkimiyetini ellerinde bulunduran Türk devletleri bu yollardan yararlanarak zengin¬liklerini artırdılar.

•   Büyük Selçuklu Devleti'nde ticari gelirle¬rin artırılması amacıyla ticaret yolları güvenlik al¬tına alındı ve ticari faaliyetleri geliştirmek amacıy¬la kervansaraylar yapıldı.

Edebiyat, Bilim ve Sanat

•   İlk Müslüman Türk devletlerinde Türkçe, Arapça ve Farsça kullanılırdı. Karahanlılar Türk-çeyi resmî dil olarak ilan ettiler. Ancak diğer Türk devletlerinde halkın çoğunun Arap ve İranlı olma¬sı sebebiyle Arapça ve Farsça kültürel alanda ön plana çıktı.

•   Arapça ve Farsçanın bilim ve edebiyat alanında ön plana çıkması Türkçenin gelişimini zayıflatmıştır.

•   Hükümdarlar bilim faaliyetlerine önem vermiş ve ülkelerinin çeşitli yerlerinde medreseler yapmışlardır. Büyük Selçuklu Devleti veziri Nizamülmülk'ün Bağdat'ta yaptırdığı Nizamiye Medresesi dönemin en önemli bilim ve kültür merke¬zi durumuna geldi. Medreselerde dinî bilimlerin yanında tarih, coğrafya, matematik ve fen bilimle¬ri de okutulurdu.

•   Farabî, İbni Sina, Harezmî, Birûni, Ömer Hayyam ve Zemahşeri bu dönemde yetişmiş önemli bilim adamlarıdır.

•   İslam dininin resim ve heykel yapımını yasaklaması sebebiyle minyatür, kakmacılık, hat¬tatlık gibi süsleme sanatları gelişme gösterdi.

•   Türk - İslam sanatının kaynağı Orta Asya'daki Türk kültürüne kadar dayanır. Türk - İslam devletlerinde mimari gelişti ve yeni sanat anlayış¬ları doğdu. Bu dönemde çok sayıda mimari eser yapıldı. Karahanlılar döneminde başlayan hasta¬ne kurma faaliyetleri Selçuklular döneminde ge¬lişti. Ayrıca cami, kümbet, kervansaray, han, ha¬mam gibi mimari eserler yapıldı.

           Toprak Yönetimi

         Türk İslam devletlerinde toprağın mülkiyeti devlete aitti. Topraklar halka işlemesi için verilir¬di. Toprağı işleyen halk, ekip biçme hakkına sa¬hipti. Tarımsal üretime önem verilmiş, bu düşün¬ceyle birlikte üretimin devamlılığı ve kaliteyi ar¬tırmak için toprağı boş bırakanın elinden alına¬rak başkalarına verilmiştir.

Büyük Selçuklu Devleti'nde toprak, kullanı¬lış amaçlarına göre 4'e ayrılmıştır. Bunlar;

     Hassa arazi: Vergi gelirleri hükümdara ait topraklardır.

     İkta arazi: Gelirleri devlet memurlarına ve savaşta yararlılık gösterenlere maaş karşılığı verilen arazilerdir. İktalar, saraya ait topraklar dışında kalan arazilerdir.

      Mülk arazi: Kişiye ait topraklardır. Bu ara¬ziler alınıp satılabilir ve miras olarak bırakıla¬bilirdi.

       Vakıf arazi: Elde edilen gelirler, sosyal amaçlı hizmet yapan kurumlara ayrılan topraklardır.(cami, medrese, hastane gibi sosyal ku¬rumlar) Bu topraklar, satılamaz ve başkalarına miras bırakılamazdı.

              Hukuk

          Türk-İslam devletlerinde hukuk sistemi iki¬ye ayrılmıştır. Adli işlerde ‘’örfi ve şeri" hukuk ku¬ralları uygulanmıştır. Örfi hukuk kuralları, adet, gelenek, görenek, töre kavramlarını içerir. Şeri hukuk kuralları ise dinsel kurallara göre ortaya konmuştur. Adli işlere kadılar bakmaktaydı. Or¬du mensuplarının davalarına ve büyük davalara ise kadıasker bakmaktaydı.

Çanakkale cephesi M.KEMAL